اطلاعیه چهارشنبه ۳۰ مهر از تغییرات در دهک‌بندی دریافت یارانه نقدی | دولت چه کسانی را دهک بالا حساب کرد؟

همزمان با اجرای برنامه‌های حمایتی و حذف یارانه دهک‌های پردرآمد، مباحث کارشناسی درباره‌ی دهک‌بندی خانوار شدت گرفته است. عباس گودرزی، سخنگوی هیات رئیسه مجلس، می‌گوید زیرساخت‌های فعلی دهک‌بندی بیش از حد بر تراکنش‌های مالی، سفر خارجی و خودرو تکیه دارد و مولفه «مسکن و زمین» باید هرچه سریع‌تر وارد محاسبات شود؛ در غیر این صورت «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است» یک مطالبه جدی باقی می‌ماند. نتیجه‌ی مستقیم این ضعف، جابه‌جایی اشتباه دهک‌ها و تضییع حق گروه‌های کم‌برخوردار در دریافت یارانه نقدی است.

چرا «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است»؟

به گفته گودرزی، مرز دهک‌ها باریک است و تغییر یک داده می‌تواند جایگاه خانوار را بالا و پایین کند. وقتی مسکن و زمین در محاسبات نیست، خانواری که چند ملک دارد اما تراکنش‌های بانکی کم‌حجمی نشان می‌دهد، ممکن است به اشتباه در دهک‌های مشمول یارانه نقدی بماند؛ و برعکس، خانواده‌ای با حقوق پایین و هزینه‌های اجاره سنگین احتمالاً به دلیل گردش حساب بالاتر (مثلاً عودت ودیعه، هزینه درمان یا شهریه) در دهک‌های بالاتر قرار گیرد و یارانه نقدی‌اش حذف شود. این همان جایی است که شعار «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است» از یک تیتر به یک ضرورت سیاستی تبدیل می‌شود.

وضعیت موجود دهک‌بندی و پیامد آن بر «یارانه نقدی»

طبق اظهارات رسمی، تراکنش‌های بانکی، سفر خارجی و خودرو سه ستون اصلی سنجش توان اقتصادی خانوار هستند. اگرچه این شاخص‌ها مفیدند، اما بدون لحاظ «مسکن و زمین» تصویر ناقصی ایجاد می‌کنند:

• مزیت‌ها: دسترسی سریع به داده‌ها، امکان مقایسه ماه‌به‌ماه، کشف الگوهای مشکوک.

• کاستی‌ها: نادیده‌گرفتن دارایی‌های بزرگ (مسکن)، تورم هزینه‌ای مستأجران، و «نویز» تراکنش‌های امانی/گردش صندوق ساختمان که می‌تواند دهک خانوار را بی‌جهت بالا ببرد.

پیامد مستقیم برای مردم: اشتباه در حذف/برقراری یارانه نقدی و افزایش حجم اعتراض‌ها.

چرا «مسکن» باید فوراً وارد دهک‌بندی شود؟ (یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است)

۱) بزرگ‌ترین دارایی خانوار ایرانی: سهم مسکن در ثروت خانوار بسیار بالاست. حذف آن یعنی نادیده گرفتن بخش عمده توان اقتصادی.
۲) تفاوت بنیادین مالک و مستأجر: دو خانوار با درآمد یکسان، اما یکی مالک و دیگری مستأجر؛ هزینه سرانه و رفاهشان زمین تا آسمان فرق می‌کند.
۳) عدالت توزیعی: ورود مسکن و زمین به دهک‌بندی باعث نزدیک‌تر شدن پرداخت‌های یارانه نقدی به عدالت می‌شود و گزاره‌ی «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است» را عملیاتی می‌کند.
۴) کاهش خطای حذف: با احتساب «ارزش تقریبی مسکن، اجاره‌بهای منطقه‌ای و تعداد املاک»، احتمال حذف اشتباهی یارانه برای کم‌درآمدها کم می‌شود.

نقشه‌ی راه اصلاح دهک‌بندی با محور «مسکن» (یارانه نقدی)

برای اینکه یارانه نقدی دقیق‌تر توزیع شود، می‌توان این مسیر ۵گانه را اجرا کرد:

1. اتصال داده‌ها: پیوند هوشمند سامانه رفاه ایرانیان با ثبت اسناد و املاک، شهرداری‌ها، کدپستی و قبوض.

2. شاخص مالکیت مسکن: تعریف متغیرهای قابل سنجش: تعداد املاک، نوع کاربری، سال ساخت، ارزش منطقه‌ای، وضعیت بهره‌برداری (خالی/اجاره‌ای/مصرفی).

3. اثر اجاره بر سرانه درآمد: برای مستأجران، کسر اجاره از درآمد و محاسبه سرانه واقعی؛ برای مالکان، لحاظ دارایی ملکی در «شاخص توان اقتصادی».

4. امتیاز منفی برای تعدد املاک: با هر ملک مازاد، امتیاز توان اقتصادی افزایش یابد تا خانوار به دهک واقعی‌اش نزدیک شود.

5. پنجره اعتراض کاربرمحور: نمایش شفاف شاخص‌های موثر و دادن حق «بارگذاری سند» برای اصلاح خطاها (اجاره‌نامه، برگه کارشناسی، اسناد پزشکی).

خطاهای پرتکرار و راهکار اصلاح (یارانه نقدی)

• تراکنش‌های امانی/اداری به‌جای درآمد: راه‌حل → حساب جداگانه برای وجوه امانی + بارگذاری توضیح در اعتراض.

• سفر خارجی زیارتی/درمانی به‌عنوان رفاه بالا: راه‌حل → ارائه سند درمان/وقف/خیرین.

• گردش صندوق ساختمان/هیئت به‌نام سرپرست: راه‌حل → نامه رسمی/ریزگردش جهت تفکیک.

• ملک قدیمی کم‌ارزش به‌عنوان دارایی لوکس: راه‌حل → ارزش‌گذاری کارشناسی و بارگذاری آن.

هدف: کاهش حذف اشتباه یارانه نقدی و تحقق شعار «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است».

نمونه‌های میدانی از بی‌دقتی دهک‌بندی (یارانه نقدی)

• مستأجر با حقوق حداقلی اما گردش حساب بالا به‌خاطر ودیعه جابه‌جا شده ⇒ دهک بالا خورده، یارانه نقدی قطع.

• مالک چند واحد مسکونی با تراکنش کم ⇒ در دهک‌های حمایتی مانده، یارانه نقدی می‌گیرد.

• خانواده با هزینه درمان سنگین ⇒ در ماه خاصی گردش بالا، دهک افزایش؛ در حالی‌که قدرت خرید واقعی پایین است.

• صندوق خیریه محلی به نام سرپرست ⇒ تراکنش بالا و حذف یارانه؛ با یک نامه می‌توانست اصلاح شود.

اینها همه می‌گویند: یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است و مسکن باید وارد مدل شود.

چک‌لیست اقدام برای خانوارها (حفظ یارانه نقدی)

• اطلاعات خانوار را در سامانه حمایت به‌روز کنید (hemayat.mcls.gov.ir).

• اجاره‌نامه، اسناد ملکی، فیش درمانی و… را آماده بارگذاری نگه دارید.

• تراکنش‌های امانی/اداری را از حساب شخصی تفکیک کنید.

• برای املاک قدیمی، ارزش کارشناسی بگیرید تا «دارایی لوکس» تلقی نشود.

• نزدیک زمان پرداخت یارانه نقدی، استعلام دهک را دوره‌ای انجام دهید.

مسیر اعتراض و بازنگری (یارانه نقدی)

۱) ورود به hemayat.mcls.gov.ir → «ثبت درخواست/اعتراض»
۲) شرح دقیق + بارگذاری مدارک (فیش مستمری، اجاره‌نامه، مدارک پزشکی، نامه صندوق، گزارش کارشناس ملک)
۳) کد رهگیری بگیرید و پیگیری کنید (آنلاین/تلفنی/حضوری)
۴) اگر نتیجه نگرفتید، رسیدگی اداری بالادست و در نهایت دیوان عدالت اداری.

ارتباط کالابرگ با اصلاح دهک‌بندی (یارانه نقدی)

گودرزی تأکید می‌کند هدف حذف یارانه دهک‌های بالا، تأمین مالی کالابرگ برای دهک‌های پایین است تا سبد غذایی آنان از شوک قیمتی مصون بماند. اما تا وقتی دهک‌بندی «مسکن‌کور» باشد، تخصیص منابع کالابرگ هم دقیق نخواهد بود. نتیجه: یارانه نقدی و کالابرگ هر دو نیازمند دهک‌بندی مبتنی بر مسکن هستند؛ یعنی همان گزاره‌ی محوری: «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است».

پیشنهاد سیاستی برای قانون‌گذار و دولت (یارانه نقدی)

• تعریف شاخص مرکب دهک‌بندی: درآمد واقعی سرانه (پس از کسر اجاره) + ارزش تعدیل‌شده دارایی ملکی + شاخص هزینه‌های ضروری.

• فازبندی اجرا: نخست کلان‌شهرها با داده ملک شفاف‌تر، سپس شهرهای کوچک.

• حکمرانی داده: ایجاد «پنجره واحد دارایی خانوار» با دسترسی کنترل‌شده برای نهادهای مجاز.

• گزارش عمومی شفاف: انتشار ماهانه‌ی نسبت اعتراض‌های وارد/ردشده تا اعتماد عمومی به یارانه نقدی و دهک‌بندی تقویت شود.

پرسش‌های پرتکرار (FAQ) — یارانه نقدی و دهک‌بندی

۱) چرا یارانه من قطع شده درحالی‌که مستأجرم؟
احتمالاً «اجاره» در نسبت سرانه لحاظ نشده یا تراکنش‌های امانی/درمانی به‌عنوان درآمد تلقی شده است؛ اعتراض مستند ثبت کنید.

۲) چند ملکِ کم‌ارزش دارم؛ بازهم یارانه می‌گیرم؟
باید ارزش کارشناسی را بارگذاری کنید؛ در مدل اصلاح‌شده، تعدد املاک امتیاز توان اقتصادی را بالا می‌برد.

۳) سفر خارجی درمانی داشتم؛ دهکم بالا رفت؟
سند پزشکی/دعوت‌نامه درمانی را در اعتراض بارگذاری کنید تا سفر «رفاهی» تلقی نشود.

۴) چه مدارکی برای اعتراض مؤثر است؟
اجاره‌نامه رسمی، فیش مستمری/حقوق، اسناد درمانی، نامه صندوق/ساختمان، گزارش کارشناس املاک، ریزگردش بانکی توضیح‌دار.

۵) اگر اعتراضم رد شد چه کنم؟
پیگیری مرحله‌ای از ادارات بالادست؛ در نهایت دیوان عدالت اداری مسیر حقوقی است.

جمع‌بندی: «یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است»؛ کلید اصلاح، «مسکن»

پیام واحد سخنگوی هیات رئیسه روشن است: بدون مسکن، دهک‌بندی ناقص است. افزودن «مسکن و زمین» به مدل، به کاهش خطای حذف/برقراری یارانه نقدی، افزایش عدالت توزیعی و هدفمندشدن کالابرگ منجر می‌شود. تا وقتی این اصلاح ساختاری رخ ندهد، مطالبه‌ی عمومی همچنان پابرجاست: یارانه دهک‌های پردرآمد نیازمند اصلاح است—و این اصلاح از ورود مسکن می‌گذرد.