یارانه نقدی
تصمیم شوکه‌کننده دولت برای حذف یارانه نقدی | معیار جدید دهک‌بندی چیست؟
کاهش ۸ میلیون یارانه‌بگیر؛ معیار حذف چه بود و چقدر صرفه‌جویی شد؟ گزارش اختصاصی رستا نیوز از دهک‌بندی جدید، درآمد خانوار و اثرات بودجه‌ای.
طی ماه‌های اخیر یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات اقتصادی کشور، حذف یارانه نقدی میلیون‌ها ایرانی و تغییر چشمگیر در دهک‌بندی درآمدی خانوارها بوده است. آنچه این اقدام را مهم و حساس می‌سازد، نه فقط عدد بزرگ ۸ میلیون نفر حذف‌شده، بلکه شیوه تعیین دهک‌ها، معیارهای درآمدی، اثرات اجتماعی و تبعات بودجه‌ای آن است.
رستا نیوز در این گزارش تلاش کرده تصویری شفاف، گویا، مستند و از همه مهم‌تر قابل‌فهم ارائه دهد تا مخاطبان و کاربران بتوانند درک دقیقی از چرایی، چگونگی و پیامدهای این حذف گسترده داشته باشند.
چرا حذف یارانه‌ها به تیتر اول رسانه‌ها تبدیل شد؟
یارانه نقدی در ایران نه فقط یک حمایت مالی، بلکه یک سازوکار اجتماعی است؛ یعنی ابزار دولت برای حفظ حداقل‌های معیشتی. حذف میلیون‌ها نفر از این حمایت، آن هم در بازه‌ای کوتاه، طبیعتاً حساسیت‌زا و پرحاشیه است.
طبق آمارهای رسمی، پس از بازنگری در دهک‌بندی، جمعیت یارانه‌بگیران از ۷۸ میلیون نفر به ۷۰.۶ میلیون نفر کاهش یافته است. این کاهش حدوداً ۸ میلیون نفری به معنی تغییر در زندگی اقتصادی میلیون‌ها خانوار است—چه آنها که حذف شده‌اند و چه آن‌هایی که در دهک‌های پایین‌تر اضافه شده‌اند.
اهمیت این موضوع در این است که:
-
نظام دهک‌بندی بر پایه داده‌های بانکی، ملکی و درآمدی است
-
اطلاعات ناقص یا ناسازگار می‌تواند دهک واقعی فرد را دچار خطا کند
-
حذف گسترده تأثیر مستقیم بر اقتصاد خانوار و بودجه دولت دارد
-
صرفه‌جویی حاصل‌شده باید به‌طور شفاف مشخص شود
-
و از همه مهم‌تر اینکه مردم بدانند با چه درآمدی حذف شده‌اند
این گزارش ۳۰۰۰ کلمه‌ای تلاش می‌کند از همه ابعاد موضوع را بررسی کند:
معیارها، پیامدها، دهک‌ها، اثرات بودجه‌ای، ضعف‌های آماری و آینده اصلاحات یارانه‌ای.
حذف ۸ میلیون یارانه‌بگیر؛ تغییر بزرگ در نظام حمایتی کشور
طبق آخرین آمارهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، جمعیت یارانه‌بگیران کشور طی ۱۰ ماه اخیر با کاهش چشمگیری همراه بوده و از بیش از ۷۸ میلیون نفر به ۷۰.۶ میلیون نفر رسیده است. این تغییر به دلیل اجرای برنامه دولت برای حذف سه دهک بالای درآمدی (دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰) بوده است.
اما نکته قابل‌توجه این است که:
-
همزمان با این حذف گسترده،
-
بیش از یک میلیون نفر نیز به دهک‌های اول تا سوم (دهک‌های حمایتی) اضافه شده‌اند.
این اعداد نشان می‌دهد دولت علاوه بر حذف دهک‌های مرفه‌تر، بازتوزیع یارانه را نیز در دستور کار قرار داده است تا منابع حاصل از حذف دهک‌های بالا، صرف دهک‌های ضعیف‌تر شود.
درآمد خانوار چقدر باید باشد تا یارانه حذف شود؟
یکی از مهم‌ترین سوالات مردم این است:
با چه درآمدی یارانه من حذف شده است؟
طبق اعلام رسمی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی:
-
یک خانواده ۳ نفره دارای منزل اگر ۳۰ میلیون تومان درآمد ماهانه داشته باشد، در دهک ۸ قرار می‌گیرد → حذف
-
یک خانواده ۳ نفره اجاره‌نشین اگر ۴۲ میلیون تومان درآمد داشته باشد، دهک ۸ محسوب می‌شود → حذف
این تفاوت به دلیل هزینه مسکن و تأثیر آن بر درآمد قابل‌تصرف است.
معیارهای دولت برای محاسبه دهک:
-
تراکنش‌های بانکی
-
اطلاعات سند و مالکیت خودرو
-
داده‌های بورس
-
گزارش‌های بیمه
-
اطلاعات نیروی انتظامی
-
داده‌های سازمان امور مالیاتی
-
و تمامی داده‌های ثبت‌شده روی کد ملی
دولت اعلام کرده که در صورت اعتراض، اطلاعات تکمیلی افراد را مستقیماً از بانک مرکزی استعلام می‌کند.
کدام دهک‌ها حذف شدند؟ بررسی کامل دهک‌های ۱ تا ۱۰
طبق داده‌های رسمی:
- دهک‌های ۴ تا ۹
از ۵۰.۷ میلیون نفر → به ۴۱.۸ میلیون نفر رسیده‌اند
یعنی ۹ میلیون نفر کاهش
- دهک‌های ۱ تا ۳
از ۲۷.۶ میلیون نفر → به ۲۸.۷ میلیون نفر افزایش یافته‌اند
یعنی حدود ۱ میلیون نفر افزایش
این نشان می‌دهد بسیاری از خانوارها به دلیل کاهش درآمد یا ضعف اقتصادی به دهک‌های پایین‌تر سقوط کرده‌اند.
حذف یارانه‌ها چه مقدار صرفه‌جویی برای کشور ایجاد کرده است؟
میانگین یارانه نقدی ماهانه هر فرد: ۳۰۶ هزار تومان
کاهش تعداد یارانه‌بگیران: حدود ۷.۸ میلیون نفر
نتیجه:
صرفه‌جویی ماهانه: بیش از ۲ هزار میلیارد تومان
این مقدار برای دولت حیاتی است؛ زیرا طبق برنامه اعلام‌شده باید صرف:
-
کالابرگ الکترونیک
-
حمایت از دهک‌های ۱ تا ۳
-
اجرای طرح‌های رفاهی جدید
شود.
دهک‌های بالای درآمدی چقدر از درآمدشان یارانه بوده؟
نکته مهم اینکه حذف یارانه دهک‌های بالا تأثیر زیادی بر آنها ندارد.
طبق گزارش مرکز آمار:
-
دهک اول → ۱۲.۱٪ درآمد خانوار از یارانه
-
دهک دهم → فقط ۱.۵٪ درآمد خانوار از یارانه
پس حذف یارانه دهک‌های بالا، اثر اقتصادی شدیدی بر آنها ندارد.
اعتراض‌ها چقدر بود؟ چه تعداد یارانه برگشت؟
وزیر کار گزارش داده است:
-
در مرحله اول حذف (۴ میلیون نفر): فقط ۵٪ اعتراض
-
در مرحله دوم حذف (۳ میلیون نفر): ۲۰٪ اعتراض
این یعنی:
-
بخشی از حذف‌ها مورد قبول مردم بود
-
اما بخشی دیگر نیاز به بازنگری داشت
-
در مواردی پس از بررسی حساب‌ها، یارانه به خانوارها برگردانده شده است
ضعف بزرگ داده‌ها؛ چرا دهک‌بندی دقیق نیست؟
کارشناسان بارها تأکید کرده‌اند که پایگاه رفاه ایرانیان هنوز کامل نیست.
مهم‌ترین مشکلات:
۱. املاک ثبت‌نشده، زمین‌های فاقد سند
۲. معاملات وکالتی
۳. حساب‌های بانکی غیرمصرفی
۴. خودروهای فاقد سند واقعی
۵. اختلاف میان درآمد واقعی با تراکنش‌ها
در نتیجه:
-
برخی افراد کم‌درآمد اشتباهی در دهک بالا قرار گرفته‌اند
-
برخی افراد پردرآمد نیز در دهک پایین ثبت شده‌اند
ضعف داده‌ای می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری نادرست شود و اصلاح آن نیازمند یک سیستم جامع مالیاتی و یک پایگاه داده ملی یکپارچه است.
چرا تعداد یارانه‌بگیران در سال‌های قبل افزایش یافته بود؟
بررسی داده‌ها از سال ۱۳۸۹ نشان می‌دهد جمعیت یارانه‌بگیران:
-
ابتدا ۶۴ میلیون نفر بود
-
سریعاً به ۷۴ میلیون نفر رسید
-
در سال‌های بعد تا ۸۱ میلیون نفر افزایش یافت
دلایل:
-
افزایش جمعیت
-
سیاست عدم حذف یارانه‌بگیر
-
نبود سیستم دهک‌بندی دقیق
-
هراس سیاسی از تبعات حذف یارانه‌ها
-
اعتراض‌های گسترده به حذف‌های اشتباه در دوره‌های قبل
اکنون اما دولت چهاردهم تصمیم گرفته بخش مهمی از یارانه‌بگیران دهک‌های بالا را حذف کند.
اثر حذف یارانه‌ها بر خانوارها؛ چه اتفاقی می‌افتد؟
تأثیر بر دهک پایین
-
افزایش یارانه کالابرگ
-
افزایش حمایت‌های اجتماعی
-
دسترسی بیشتر به یارانه نقدی
تأثیر بر دهک‌های میانی
-
فشار معیشتی به دهک‌های ۴ تا ۷
-
احتمال اعتراض بیشتر
-
کاهش قدرت خرید
تأثیر بر دهک‌های بالا
-
تقریباً بی‌اثر
-
سهم یارانه در درآمد آنها بسیار کم است
معیار جدید دولت برای دهک‌بندی چیست؟
دهک‌بندی فعلی ترکیبی از معیارهای زیر است:
-
درآمد ماهانه قابل‌مشاهده
-
میزان تراکنش‌های بانکی
-
ارزش املاک
-
ارزش خودرو
-
تعداد حساب‌ها
-
سپرده‌های بانکی
-
درآمدهای بورسی
-
رفتار مالیاتی
-
تعداد سفرها
-
اطلاعات بیمه‌ای
-
دارایی‌های ثبت‌نشده در سامانه رفاه
این سیستم‌دهک‌بندی ترکیبی است اما هنوز مشکلاتی دارد و قرار است اصلاح شود.
حذف یارانه چه پیامدی برای اقتصاد کلان دارد؟
مثبت‌ها
-
صرفه‌جویی بودجه
-
افزایش توان دولت برای اجرای طرح‌های حمایتی هدفمند
-
کاهش فشار مالی بر خزانه
-
امکان مدیریت بهتر نظام کالابرگ
منفی‌ها
-
افزایش نارضایتی اجتماعی
-
خطای احتمالی در شناسایی دهک‌ها
-
دشواری اصلاح اشتباهات ساختاری
-
فشار اقتصادی بر دهک‌های مرزی
پیشنهاد کارشناسان برای اصلاح نظام یارانه‌ای
بر اساس تحلیل‌ها، اصلاح واقعی نظام یارانه‌ها شامل:
-
ایجاد پایگاه داده جامع
-
اتصال کامل اطلاعات ملکی، مالیاتی، بانکی
-
شفاف‌سازی درآمدهای متفرقه
-
اجرای کامل نظام مالیات بر مجموع درآمد
-
رفتن به سمت UBI یا «درآمد پایه همگانی»
پرسش‌های پرتکرار درباره حذف یارانه‌ها
1) چرا یارانه من حذف شد؟
اگر تراکنش‌ها، درآمد یا دارایی‌های شما بالاتر از حد تعیین‌شده باشد، احتمال حذف زیاد است. حتی اگر وام‌های دریافت‌نشده یا گردش مالی اشتباهی ثبت شود ممکن است دهک را بالا ببرد.
2) آیا امکان بازگشت یارانه وجود دارد؟
بله. در صورت ثبت اعتراض و بررسی کامل حساب‌ها امکان بازگشت یارانه وجود دارد.
3) چه دهک‌هایی حذف شده‌اند؟
دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ (دهک‌های پردرآمد).
4) با چه درآمدی یارانه حذف می‌شود؟
خانواده سه‌نفره صاحب‌خانه: بالای ۳۰ میلیون
خانواده سه‌نفره مستأجر: بالای ۴۲ میلیون
5) حذف یارانه‌ها چقدر صرفه‌جویی کرده؟
بیش از دو همت (۲ هزار میلیارد تومان) در ماه.
6) یارانه معلولان و بیماران خاص حذف شده؟
خیر. طبق اعلام دولت حذف نشده است.
یارانه‌تان حذف شده؟ یا دهک‌بندی را ناعادلانه می‌دانید؟
تجربه خودتان را در بخش نظرات رستا نیوز ثبت کنید.
تجربه واقعی مردم به شفاف شدن روند دهک‌بندی کمک می‌کند.
همچنین برای دریافت ادامه گزارش‌ها، تحولات یارانه‌ای و تحلیل‌های هفتگی:
رستا نیوز را دنبال کنید.
