6 معیار مهم حذف یارانه نقدی اعلام شد ! | ببینید شما هم در لیست حذفی ها هستید ؟

یارانه نقدی از ابتدای دهه ۹۰ یکی از مهم‌ترین ابزارهای دولت برای حمایت از معیشت خانوارها در ایران بوده است. اما با گذشت زمان، تورم افسارگسیخته، افزایش هزینه‌های زندگی و رشد شکاف طبقاتی باعث شد که سیاست‌های حمایتی دولت بارها مورد بازنگری قرار بگیرد. یکی از مهم‌ترین اصلاحات در این حوزه، حذف یارانه اقشار پردرآمد بود؛ سیاستی که در ظاهر به دنبال افزایش عدالت اجتماعی و توزیع بهتر منابع است، اما در عمل با چالش‌های جدی همراه شده است.

یکی از اصلی‌ترین ابزارهای دولت برای اجرای این طرح، سامانه اطلاعات خانوار وزارت رفاه است. این سامانه وظیفه دارد اطلاعات درآمدی، دارایی‌ها و وضعیت اقتصادی خانوارها را جمع‌آوری و پردازش کند تا دهک‌های درآمدی مشخص شوند. اما گزارش‌های متعدد از ایرادات جدی این سامانه خبر می‌دهند؛ ایراداتی که نه تنها عدالت رفاهی را تهدید می‌کند بلکه ممکن است زندگی میلیون‌ها نفر از مردم را تحت تأثیر قرار دهد.

در این گزارش، جزئیات اظهارات محسن زنگنه، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، درباره مشکلات سامانه اطلاعات خانوار و معیارهای حذف یارانه‌ها بررسی می‌شود. همچنین پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این سیاست و راهکارهای پیشنهادی برای اجرای بهتر آن را مرور خواهیم کرد.

معیارهای دولت برای حذف یارانه نقدی

طبق دستورالعمل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، خانوارهایی که پس از کسر هزینه مسکن، سرانه درآمد ماهانه بالای ۱۰ میلیون تومان دارند، دیگر مشمول دریافت یارانه نقدی نخواهند شد.

این معیار به ظاهر ساده است، اما اجرای آن پیچیدگی‌های زیادی دارد. برای مثال:

• در یک خانواده ۴ نفره، اگر مجموع درآمد ماهانه بیش از ۴۰ میلیون تومان باشد، از یارانه حذف می‌شوند.

• در مقابل، خانواده‌ای با همان سطح درآمد اما با هزینه‌های درمانی یا اجاره بالا ممکن است در واقعیت توان مالی کمتری داشته باشد، ولی همچنان مشمول حذف شود.

این موضوع نشان می‌دهد که صرفاً محاسبه درآمد نقدی کافی نیست و باید معیارهای جامع‌تری برای شناسایی دهک‌های پردرآمد در نظر گرفته شود.

ایرادات سامانه اطلاعات خانوار وزارت رفاه

محسن زنگنه در گفت‌وگویی با خبرنگار خانه ملت تأکید کرده است که سامانه اطلاعات خانوار وزارت رفاه، دارای ایرادات جدی و خطاهای محاسباتی است.

برخی از ایرادات رایج این سامانه شامل:

1. ثبت ناقص اطلاعات درآمدی؛ برخی افراد فاقد شغل ثابت، به دلیل تراکنش‌های بانکی موقتی، به اشتباه ثروتمند شناخته شده‌اند.

2. بی‌توجهی به شرایط واقعی زندگی خانوارها؛ مانند اجاره‌نشینی، هزینه‌های درمانی سنگین یا داشتن فرزند محصل.

3. عدم شفافیت در محاسبه دهک‌ها؛ مردم نمی‌دانند بر چه اساسی در دهک خاصی قرار گرفته‌اند.

4. اختلال در ثبت اعتراضات؛ بسیاری از خانوارها پس از ثبت اعتراض در سامانه، پاسخی دریافت نکرده یا با تأخیر زیاد مواجه شده‌اند.

این خطاها موجب شده‌اند که حتی برخی خانواده‌های کارگری و بازنشسته که واقعاً نیازمند دریافت یارانه هستند، از این حمایت محروم شوند.

معیارهای ۶ گانه شناسایی خانوارها

وزارت رفاه پیش‌تر معیارهای ۶ گانه‌ای برای شناسایی خانوارهای برخوردار معرفی کرده بود:

1. مجموع درآمد خانوار

2. تراکنش‌های بانکی و میزان واریز و برداشت‌ها

3. دارایی‌های ملکی (تعداد و ارزش خانه‌ها و زمین‌ها)

4. خودروهای لوکس یا چند خودرو داشتن

5. سفرهای خارجی

6. اقامت یا سکونت در خارج از کشور

اما به گفته کارشناسان، این معیارها در بسیاری مواقع به اشتباه تفسیر می‌شوند. به‌طور مثال:

• خرید یا فروش یک ملک کوچک ممکن است به‌عنوان نشانه ثروتمندی ثبت شود.

• یک سفر ضروری پزشکی به خارج از کشور می‌تواند خانوار را از دریافت یارانه محروم کند.

• حتی جابه‌جایی یک مبلغ وام در حساب، نشانه درآمد بالا تلقی شده است.

این ایرادات نشان می‌دهد که سیستم نیازمند اصلاح عمیق و دقیق‌تر شدن شاخص‌ها است.

نگرانی‌های مجلس درباره عدالت رفاهی

نمایندگان مجلس، به‌ویژه اعضای کمیسیون برنامه و بودجه، نسبت به اجرای شتاب‌زده این سیاست هشدار داده‌اند. آن‌ها معتقدند که:

• حذف یارانه بدون اصلاح سامانه اطلاعات خانوار می‌تواند بی‌عدالتی گسترده‌ای ایجاد کند.

• دهک‌های متوسط جامعه، به‌ویژه حقوق‌بگیران و کارمندان، بیشترین آسیب را خواهند دید.

• اعتماد عمومی به سیاست‌های حمایتی دولت کاهش می‌یابد و این موضوع می‌تواند پیامدهای اجتماعی و حتی سیاسی داشته باشد.

به گفته محسن زنگنه: «معیارهای حذف یارانه‌ها باید بر اساس کار کارشناسی دقیق تعیین شود تا حقی از کسی ضایع نشود.»

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی حذف ناعادلانه یارانه‌ها

اگر یارانه‌ها به شکل ناعادلانه حذف شوند، پیامدهای متعددی به همراه خواهد داشت:

پیامدهای اجتماعی:

• افزایش نارضایتی عمومی

• تضعیف اعتماد به نهادهای دولتی

• افزایش شکاف طبقاتی و احساس تبعیض

پیامدهای اقتصادی:

• کاهش قدرت خرید خانوارهای متوسط

• افت سطح رفاه عمومی

• افزایش فشار بر دهک‌های پایین جامعه

• گسترش فعالیت‌های غیررسمی اقتصادی برای جبران هزینه‌ها

تجربه سال‌های گذشته در حذف یارانه‌ها

در سال‌های گذشته بارها شاهد حذف یارانه نقدی به بهانه دهک‌بندی بوده‌ایم. در بسیاری از موارد:

• خانوارهای ضعیف اشتباهاً مشمول حذف شدند.

• سامانه‌های اعتراض عملکرد شفافی نداشتند.

• منابع حاصل از حذف یارانه به درستی صرف حمایت از دهک‌های پایین نشد.

این تجربه‌ها نشان می‌دهد که تکرار همان اشتباهات گذشته، می‌تواند تبعات سنگینی برای جامعه به همراه داشته باشد.

راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح روند حذف یارانه‌ها

کارشناسان و نمایندگان مجلس پیشنهادهایی برای بهبود این روند ارائه کرده‌اند:

1. اصلاح و به‌روزرسانی سامانه اطلاعات خانوار با استفاده از داده‌های دقیق‌تر و یکپارچه.

2. ترکیب اطلاعات بانکی، مالیاتی، بیمه‌ای و ملکی برای شناسایی واقعی دهک‌ها.

3. امکان اعتراض و بررسی مجدد برای خانوارهای حذف‌شده.

4. توجه به شرایط خاص خانوارها مانند هزینه‌های درمانی یا اجاره سنگین.

5. شفاف‌سازی روند تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی دقیق به مردم درباره شاخص‌ها.

جمع‌بندی

سیاست حذف یارانه پردرآمدها از نظر اقتصادی اقدامی منطقی و ضروری است. اما اگر این سیاست بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی اجرا شود، نه تنها به بهبود عدالت منجر نمی‌شود بلکه خشم عمومی و بی‌اعتمادی اجتماعی را افزایش خواهد داد.

آنچه امروز بیش از هر چیز اهمیت دارد، اصلاح سامانه اطلاعات خانوار وزارت رفاه و بازنگری در معیارهای حذف یارانه‌هاست. تنها با اجرای سیاست‌های کارشناسی‌شده و شفاف، می‌توان به هدف اصلی یعنی حمایت از اقشار ضعیف جامعه دست یافت.