دولت ماهی ۸ میلیون یارانه میدهد؟ | رقم جنجالی یارانه بنزین اعلام شد
یارانه ۸ میلیون تومانی بنزین چیست و آیا محاسبه آن درست است؟ بررسی واقعیت یارانه پنهان سوخت در گزارش تحلیلی رستانیوز را بخوانید.
بحث یارانه ۸ میلیون تومانی بنزین در روزهای اخیر بار دیگر به یکی از موضوعات داغ اقتصاد ایران تبدیل شده است؛ موضوعی که نهتنها افکار عمومی، بلکه کارشناسان اقتصادی و سیاستگذاران را نیز درگیر کرده است. آیا واقعاً دولت هر ماه به هر خودرو یارانه ۸ میلیون تومانی پرداخت میکند؟ و مهمتر از آن، آیا محاسبه نفت خام ملی بهعنوان «یارانه پرداختی» به مردم از نظر اقتصادی و حسابداری درست است؟
این گزارش تحلیلی، ابعاد مختلف این ادعا را بررسی میکند.
این گزارش از رستانیوز است.
یارانه ۸ میلیون تومانی بنزین از کجا آمد؟
ماجرای یارانه ۸ میلیون تومانی زمانی جدی شد که رئیسجمهوری در اظهاراتی اعلام کرد: دولت به هر خودرو، ماهانه حدود هشت میلیون تومان یارانه بنزین میدهد. این سخن بلافاصله با واکنشهای گستردهای همراه شد؛ چراکه چنین عددی بسیار بزرگتر از تصور عمومی درباره یارانه بنزین است.
اما پرسش اصلی اینجاست: این عدد چگونه محاسبه شده و آیا مبنای آن با واقعیتهای اقتصادی کشور همخوانی دارد؟
قیمت واقعی بنزین چقدر است؟
برای بررسی ادعای یارانه ۸ میلیون تومانی باید ابتدا به قیمت واقعی بنزین نگاه کرد.
بنزین در بازار جهانی (بر مبنای نرخ فوب خلیج فارس) حدود ۶۰ سنت قیمت دارد. در صورت واردات، قیمت بنزین بهطور متوسط بین ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان برای هر لیتر برآورد میشود.
در داخل کشور، هزینه تولید بنزین شامل موارد زیر است:
-
استخراج نفت خام
-
پالایش
-
انتقال و توزیع
-
هزینه جایگاهها و نیروی انسانی
حتی اگر قیمت ذاتی نفت خام لحاظ نشود، هزینه تولید داخلی هر لیتر بنزین حدود ۱۰ هزار تومان است. با لحاظ ترکیب تولید داخلی و واردات، قیمت تمامشده برای دولت به حدود ۱۵ هزار تومان میرسد.
نقش نفت خام در محاسبه یارانه بنزین
بر اساس برخی مصوبات، نرخ خرید بنزین از پالایشگاهها با احتساب قیمت نفت خام، حدود ۵۰ هزار تومان محاسبه میشود. به این معنا که بیش از ۴۰ هزار تومان از این رقم، مربوط به قیمت نفت خام است؛ نفتی که طبق قانون، ملی محسوب میشود.
اینجا دقیقاً نقطه اختلاف نظر آغاز میشود:
آیا میتوان قیمت نفت خام ملی را بهعنوان «یارانه پرداختی دولت» در نظر گرفت؟
محاسبه عددی یارانه ۸ میلیون تومانی
با فرض قیمت ۵۰ هزار تومان برای هر لیتر بنزین و سهمیه ماهانه ۱۶۰ لیتر برای هر خودرو، محاسبه یارانه به این شکل انجام میشود:
-
۶۰ لیتر با نرخ ۱۵۰۰ تومان
-
۱۰۰ لیتر با نرخ ۳۰۰۰ تومان
اختلاف این قیمتها با قیمت واقعی (۵۰ هزار تومان) بهعنوان یارانه محاسبه میشود. نتیجه این محاسبه، رقمی حدود ۷.۶ میلیون تومان در ماه برای هر خودرو است؛ عددی که به ادعای یارانه ۸ میلیون تومانی نزدیک است.
اما این محاسبه یک پیشفرض مهم دارد:
اینکه همه دارندگان خودرو، تمام سهمیه ۱۶۰ لیتری خود را مصرف کنند؛ فرضی که در واقعیت همیشه درست نیست.
آیا همه مردم این یارانه ۸ میلیون تومانی را میگیرند؟
واقعیت این است که بسیاری از خانوارها:
-
خودرو ندارند
-
یا کل سهمیه ماهانه بنزین خود را مصرف نمیکنند
در نتیجه، یارانه ۸ میلیون تومانی نه بهطور مساوی و نه بهطور کامل به همه مردم میرسد. بخش قابل توجهی از این یارانه، عملاً نصیب گروههایی میشود که مصرف سوخت بالاتری دارند.
مسأله اصلی؛ نفت ملی است یا دولتی؟
نکته کلیدی در بحث یارانه ۸ میلیون تومانی، ماهیت نفت در ایران است.
نفت طبق قانون، ملی است؛ یعنی متعلق به همه مردم و عواید حاصل از آن باید در راستای منافع عمومی هزینه شود. اما از دهه ۸۰ به بعد، با تغییر ساختار سازمانهای دولتی و تبدیل آنها به شرکتهای دولتی، قیمت نفت خام وارد محاسبات قیمت تمامشده بنزین شد.
پیش از این دوره، پالایشگاهها بهصورت حقالعملکاری فعالیت میکردند و نفت خام عملاً «به امانت» در اختیار آنها قرار میگرفت. اما پس از تغییر ساختار، نفت خام بهعنوان یک کالای دارای قیمت مشخص در حسابوکتابها لحاظ شد.
آیا محاسبه نفت خام بهعنوان یارانه درست است؟
منتقدان میگویند اگر نفت واقعاً ملی است، نمیتوان قیمت آن را بهعنوان یارانهای که دولت به مردم میدهد محاسبه کرد. در این منطق، دولت در واقع دارد چیزی را که متعلق به مردم است، به نام «یارانه» به خود مردم بازمیگرداند و سپس از بزرگی این یارانه گلایه میکند.
اگر قرار باشد قیمت خالص نفت خام ملی از مردم دریافت شود، دیگر مفهوم «نفت ملی» معنای واقعی خود را از دست میدهد و به نوعی نفت دولتی انحصاری تبدیل میشود.
یارانه ۸ میلیون تومانی؛ عدد بزرگ، پرسش بزرگتر
اظهار اینکه دولت به هر خودرو ماهانه یارانه ۸ میلیون تومانی میدهد، از نظر عددی ممکن است درست به نظر برسد، اما از نظر مفهومی محل تردید جدی است. این عدد بیش از آنکه نشاندهنده فشار واقعی یارانهای باشد، بازتاب یک تغییر حسابداری و ساختاری در نگاه به نفت و بنزین است.
پیامدهای ادامه این نوع محاسبه
ادامه طرح موضوع یارانه ۸ میلیون تومانی بدون شفافسازی، میتواند پیامدهایی داشته باشد:
-
افزایش بیاعتمادی عمومی
-
سردرگمی در سیاستگذاری انرژی
-
زمینهسازی برای افزایش قیمت بنزین بدون اجماع اجتماعی
به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان تأکید دارند که پیش از هر تصمیمی، باید تکلیف «ملی بودن نفت» و نحوه محاسبه آن در قیمتگذاری سوخت روشن شود.
جمعبندی؛ یارانه ۸ میلیون تومانی واقعیت دارد؟
یارانه ۸ میلیون تومانی بنزین از نظر محاسبات عددی و با لحاظ قیمت نفت خام قابل استخراج است، اما پرسش اصلی این است که آیا اساساً باید قیمت نفت ملی را بهعنوان یارانه پرداختی به مردم در نظر گرفت یا نه. پاسخ به این پرسش، تعیینکننده مسیر آینده سیاست سوخت و انرژی در کشور خواهد بود.
این گزارش از رستانیوز است.
