قیمت سکه و طلا با مکانیسم ماشه چی جوری میشه ؟ سکه بخریم یا دلار بخریم ؟ خونه گرون میشه یا نه ؟

بازار سکه و طلا در ایران همواره آینه‌ای از وضعیت کلان اقتصاد کشور و انتظارات تورمی مردم بوده است. در حالی‌که بانک مرکزی با سیاست‌هایی مانند پیش‌فروش سکه تلاش دارد التهاب این بازار را مدیریت کند، تحولات بین‌المللی نظیر احتمال فعال شدن «مکانیسم ماشه» فضای روانی و واقعی بازار را تحت تأثیر قرار داده است. این گزارش به کشف ابعاد این مسئله، بررسی تجربه‌های گذشته و ترسیم سناریوهای پیش‌رو می‌پردازد.

پیش‌فروش سکه؛ مسکن مقطعی یا عامل بی‌اعتمادی؟

بانک مرکزی اخیراً سیاست پیش‌فروش سکه را بار دیگر مطرح کرده است. این ابزار از نگاه سیاست‌گذار می‌تواند با افزایش عرضه، سمت تقاضا را کنترل کند و موجب آرامش روانی در بازار شود. اما منتقدانی چون علی زنگنه، نماینده مجلس، تأکید دارند که این اقدام نه‌تنها تأثیر واقعی بر قیمت‌ها ندارد بلکه اعتماد عمومی را تضعیف و جامعه را شرطی‌تر می‌کند.

تحلیل این دیدگاه نشان می‌دهد که:

• دلار تعیین‌کننده اصلی است: نرخ سکه بیشتر تابع نرخ ارز است تا حجم عرضه.

• محدودیت عرضه: میزان پیش‌فروش محدود بوده و پاسخگوی عطش تقاضا نیست.

• اثر روانی معکوس: اعلام چنین سیاست‌هایی سیگنال «بحران» به بازار می‌دهد، نه آرامش.

مکانیسم ماشه؛ چگونه قیمت سکه بیشتر میشه؟

«مکانیسم ماشه» سازوکاری در توافق برجام است که در صورت اختلاف، امکان بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فراهم می‌کند. حتی احتمال فعال شدن آن، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر بازار طلا و سکه دارد:

• انتظارات روانی: سرمایه‌گذاران و مردم به‌طور پیش‌دستانه به سمت خرید طلا می‌روند تا ارزش دارایی خود را حفظ کنند.

• فشار بر منابع ارزی: بازگشت تحریم‌ها دسترسی ایران به ارز خارجی را محدود می‌کند.

• رابطه زنجیره‌ای: افزایش نرخ دلار منجر به رشد سریع قیمت سکه می‌شود، حتی اگر عرضه فیزیکی افزایش یابد.

به بیان دیگر، مکانیسم ماشه صرفاً یک ابزار حقوقی بین‌المللی نیست؛ بلکه به ماشه‌ای برای افزایش تورم انتظاری و سفته‌بازی داخلی تبدیل می‌شود.

شرطی شدن جامعه؛ از سفته‌بازی تا بی‌ثباتی اقتصادی

یکی از کلیدی‌ترین نکات سخنان زنگنه، «شرطی شدن جامعه» است. این اصطلاح به وضعیتی اشاره دارد که مردم واکنش‌های اقتصادی خود را نه بر اساس واقعیت‌ها، بلکه بر اساس اخبار و تصمیمات کوتاه‌مدت تنظیم می‌کنند.

• واکنش هیجانی به خبرها: شایعه مذاکره یا تحریم می‌تواند بازار را ظرف چند ساعت زیر و رو کند.

• رشد فرهنگ سفته‌بازی: مردم به‌جای سرمایه‌گذاری مولد، به خرید و فروش طلا و ارز روی می‌آورند.

• کاهش اعتماد به سیاست‌گذار: هر بار که سیاستی اعلام و بی‌اثر می‌شود، سطح بی‌اعتمادی بیشتر می‌شود.

این چرخه، بازار را شکننده‌تر کرده و عملاً سیاست‌های پولی و مالی را بی‌اثر می‌کند.

درس‌های تاریخی؛ چرا سیاست‌های گذشته شکست خوردند؟

ایران در سال‌های گذشته بارها به سراغ پیش‌فروش سکه رفته است:

• ۱۳۹۰: اجرای گسترده این سیاست، نتوانست مانع جهش قیمت‌ها شود و در نهایت نقدینگی به بازار ارز سرازیر شد.

• ۱۳۹۷: طرح وسیع پیش‌فروش موجب شد خریداران اولیه از اختلاف قیمت خرید و بازار آزاد سودهای کلانی کسب کنند؛ این موضوع به‌عنوان نمونه‌ای از رانت اقتصادی ثبت شد.

این تجربه‌ها نشان می‌دهند که پیش‌فروش سکه بیش از آن‌که ابزار کنترل قیمت باشد، به بازتوزیع رانت و افزایش بی‌اعتمادی منجر می‌شود.

سناریوهای آینده؛ اگر ماشه کشیده شود چه بر سر بازار می‌آید؟

با توجه به شرایط فعلی، می‌توان چند سناریوی محتمل را ترسیم کرد:

1. فعال شدن مکانیسم ماشه: جهش نرخ ارز و به تبع آن افزایش چشمگیر قیمت سکه و طلا.

2. مدیریت نسبی بازار ارز: در صورت موفقیت بانک مرکزی در تثبیت نرخ ارز، امکان مهار نسبی التهاب بازار طلا وجود دارد.

3. مداخلات کوتاه‌مدت: پیش‌فروش و عرضه اضطراری سکه می‌تواند تأثیر کوتاه‌مدت داشته باشد، اما در بلندمدت بر شدت بی‌ثباتی می‌افزاید.

4. سناریوی خوش‌بینانه: کاهش تنش‌های سیاسی و افزایش دسترسی به منابع ارزی، که می‌تواند به کاهش قیمت‌ها بینجامد؛ هرچند احتمال آن پایین ارزیابی می‌شود.

راه‌حل‌ها؛ گذر از سیاست‌های واکنشی به استراتژی‌های پایدار

برای خروج از این چرخه تکراری، کارشناسان چند راهکار اساسی پیشنهاد می‌دهند:

• تمرکز بر ثبات ارزی: کنترل نرخ ارز مهم‌ترین عامل در مدیریت بازار سکه است.

• شفافیت سیاستی: پرهیز از تصمیمات ناگهانی و اطلاع‌رسانی ناقص.

• ابزارهای مالی نوین: به‌جای عرضه فیزیکی سکه، انتشار اوراق مبتنی بر طلا یا صندوق‌های کالایی می‌تواند بازار را تنظیم کند.

• اعتمادسازی اجتماعی: بازگرداندن اعتماد مردم به سیاست‌گذار، با اجرای وعده‌های واقعی و قابل سنجش.

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا پیش‌فروش سکه واقعاً بی‌فایده است؟
در کوتاه‌مدت می‌تواند التهاب بازار را کاهش دهد، اما در بلندمدت به شرطی شدن جامعه و بی‌اعتمادی منجر می‌شود.

۲. مکانیسم ماشه چه زمانی اثر خود را بر بازار نشان می‌دهد؟
حتی پیش از فعال شدن رسمی، صرف احتمال آن موجب افزایش تقاضا برای سکه و طلا می‌شود.

۳. خرید سکه در شرایط فعلی سرمایه‌گذاری مطمئنی است؟
از نظر حفظ ارزش دارایی شاید بله، اما نوسانات شدید و ریسک سیاست‌های ناگهانی می‌تواند سرمایه‌گذاران خرد را متضرر کند.

۴. آیا ابزارهای جایگزین وجود دارد؟
بله، اوراق مبتنی بر طلا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی ابزارهای کارآمدتری برای مدیریت تقاضا هستند.

خلاصه اینکه

سیاست پیش‌فروش سکه در شرایطی که مکانیسم ماشه و فشارهای بین‌المللی بر بازار ارز سایه افکنده‌اند، نمی‌تواند ثباتی پایدار ایجاد کند. تجربه‌های تاریخی نشان داده‌اند که این ابزار بیش از آنکه کنترل‌کننده باشد، به بی‌اعتمادی، رانت و شرطی شدن جامعه دامن می‌زند. تنها با حرکت به سمت سیاست‌های پایدار، شفاف و بلندمدت می‌توان چرخه بی‌ثباتی را شکست و اعتماد عمومی را بازسازی کرد.