ملاک دهک‌بندی یارانه نقدی تغییر کرد ؛ نوبت حذف یارانه شماست ؟

یارانه نقدی یکی از مهم‌ترین سیاست‌های حمایتی دولت در دو دهه اخیر بوده است. اما تغییر معیارهای دهک‌بندی همواره نگرانی‌هایی را در میان خانوارها به وجود آورده. بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، از مردادماه امسال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف شد یارانه نقدی خانوارهای پردرآمد (دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰) را حذف کند. تفاوت مهم امسال، تغییر ملاک دهک‌بندی از درآمد به هزینه ماهانه هر فرد است. این تصمیم پرسش‌ها و ابهاماتی جدی در میان مردم ایجاد کرده؛ به‌ویژه درباره هزینه‌های درمانی و تحصیلی که ممکن است باعث شناسایی اشتباه خانوارهای کم‌درآمد در دهک‌های بالا شود.

تاریخچه کوتاه یارانه نقدی در ایران

• آغاز یارانه نقدی در سال ۱۳۸۹ همزمان با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها

• پرداخت ثابت ماهانه (۴۵۵۰۰ تومان برای هر فرد) تا امروز ادامه داشته است

• تغییرات در دهک‌بندی و حذف دهک‌های پردرآمد طی سال‌های گذشته

• ورود کالابرگ الکترونیکی به عنوان مکمل یارانه نقدی

جزئیات قانون بودجه ۱۴۰۴ و الزام حذف یارانه‌ها

بر اساس بند (پ) تبصره ۱۳ قانون بودجه ۱۴۰۴:

• دولت موظف شد یارانه نقدی خانوارهای دهک‌های ۸ تا ۱۰ را حذف کند.

• ملاک شناسایی دهک‌ها، سرانه هزینه ماهانه خانوارها تعیین شد.

• حدود یک میلیون خانوار پردرآمد از فهرست یارانه‌بگیران کنار گذاشته شدند.

• منابع آزادشده باید صرف حمایت از اقشار کم‌درآمد و افزایش اعتبار کالابرگ شود.

معیار جدید دهک‌بندی؛ هزینه ماهانه به جای درآمد

تفاوت با روش‌های قبلی

پیش‌تر معیارهایی چون:

• گردش حساب‌های بانکی

• مالکیت خودرو و املاک

• میزان حقوق و دستمزد

ملاک دهک‌بندی بود. اما اکنون:

• هزینه ماهانه هر فرد ملاک اصلی است.

• اگر هزینه ماهانه بیش از ۱۰ میلیون تومان باشد، خانوار در دهک‌های ۸ یا ۹ قرار می‌گیرد.

• هزینه اجاره مسکن مستثنا است.

• اما هزینه‌های درمانی و تحصیلی محاسبه می‌شوند.

انتقادات کارشناسان

• هزینه‌های مقطعی (مانند عمل جراحی یا شهریه دانشگاه) تصویر واقعی از توان مالی خانوار ارائه نمی‌دهند.

• امکان حذف ناعادلانه یارانه خانوارهای متوسط یا کم‌درآمد وجود دارد.

• نیاز به بازنگری و مقایسه نتایج با روش قبلی برای کاهش خطاها مطرح شده است.

نگرانی از شناسایی اشتباه خانوارهای کم‌درآمد

نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی بارها هشدار داده‌اند که:

• هزینه‌های تحصیلی فرزندان (به‌ویژه شهریه دانشگاه) می‌تواند دهک خانوار را به اشتباه بالا ببرد.

• هزینه‌های درمانی سنگین برای بیماران خاص یا حوادث ناگهانی، خانوار کم‌درآمد را پردرآمد جلوه می‌دهد.

• حذف اشتباهی یارانه می‌تواند موجی از نارضایتی اجتماعی ایجاد کند.

فرصت اعتراض به حذف یارانه‌ها

بر اساس اعلام وزارت رفاه:

• از ابتدای شهریور ۱۴۰۴، سرپرستان خانوار به مدت ۲۰ روز فرصت دارند.

• مسیر اعتراض از طریق سامانه حمایت به نشانی hemayat.sfara.ir فراهم است.

• داده‌های مربوط به درآمد، تراکنش‌های بانکی، محل سکونت و هزینه‌ها بررسی می‌شود.

• در صورت تأیید اعتراض، یارانه مجدداً برقرار خواهد شد.

• طبق آمار، روزانه بین ۱۰ تا ۱۲ هزار تغییر در ساختار خانوارها (ازدواج، طلاق، تولد و...) رخ می‌دهد و این روند پویا ادامه دارد.

منابع یارانه‌های حذف‌شده کجا می‌رود؟

طبق قانون بودجه:

• حداقل ۴۰۰ هزار میلیارد ریال از محل حذف یارانه پردرآمدها آزاد می‌شود.

• این منابع صرفاً به موارد زیر اختصاص می‌یابد:

  1. حمایت از خانوارهای دچار فقر شدید

  2. افزایش اعتبار کالابرگ برای دهک‌های پایین

  3. بازنگری در سیاست‌های حمایتی و کاهش شکاف طبقاتی

چالش‌های روش جدید دهک‌بندی

1. ابهام در محاسبه هزینه‌های واقعی خانوار

2. نادیده‌گرفتن تفاوت‌های منطقه‌ای در هزینه‌های زندگی (تهران vs شهرهای کوچک)

3. امکان حذف ناعادلانه خانوارهای نیازمند

4. پیچیدگی در فرآیند اعتراض و بازگردانی یارانه

5. بی‌اعتمادی عمومی به شاخص‌های اعلام‌شده توسط دولت

پرسش‌های متداول 

۱. ملاک دهک‌بندی یارانه نقدی در سال ۱۴۰۴ چیست؟
هزینه ماهانه هر فرد (به‌جز اجاره مسکن) ملاک است.

۲. اگر هزینه درمان یا تحصیل بالا باشد چه می‌شود؟
این هزینه‌ها محاسبه می‌شوند و ممکن است خانوار در دهک بالاتر قرار گیرد؛ یکی از چالش‌های روش جدید همین است.

۳. چگونه می‌توان به حذف یارانه اعتراض کرد؟
سرپرست خانوار باید به سامانه حمایت hemayat.sfara.ir مراجعه و اطلاعات خود را ثبت کند.

۴. منابع یارانه‌های حذف‌شده صرف چه مواردی می‌شود؟
به حمایت از محرومان و افزایش اعتبار کالابرگ اختصاص می‌یابد.

۵. اگر اعتراض پذیرفته شود، یارانه چه زمانی برمی‌گردد؟
پس از تأیید در فرآیند صحت‌سنجی، یارانه از ماه بعد دوباره برقرار خواهد شد.

جمع‌بندی

تغییر ملاک دهک‌بندی یارانه نقدی در سال ۱۴۰۴ به هزینه ماهانه به‌جای درآمد، گامی بزرگ در سیاست‌های رفاهی دولت است. اما به دلیل درنظر گرفتن هزینه‌های درمانی و تحصیلی، نگرانی‌هایی درباره شناسایی اشتباه خانوارهای کم‌درآمد وجود دارد. فرصت اعتراض در سامانه حمایت می‌تواند بخشی از این مشکلات را حل کند. با این حال، شفافیت بیشتر و بازنگری در معیارها می‌تواند مانع بروز نارضایتی‌های گسترده شود.